FİİL ÇEKİMLERİ
ÇEKİMLİ FİİL, belirli bir zaman ya da dileği kişiyle birlikte gösteren fiillere denir. Çekimli fiil, kişi ve kip ekleri yardımıyla çekimlenir. İkinci tekil kişi emir kipi çekimi hariç bütün fiiller çekim eki alır. Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerine eklenerek, fiillerin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını (eylemi yapan kişiyi) belirtirler.
1. Fiillerde Kip
Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı verilir.
Türkçede kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır:
1.1. Bildirme (Haber) Kipi Ekleri
Belirli bir zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Haber kipleri, fiilin geçmişte yapıldığını, her zaman yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya gelecekte yapılacağını haber verir.
Dilimizde 4 temel zaman vardır, bunlar:
1) Geçmiş zaman
a) Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman
b) Öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman
2) Şimdiki zaman
3) Gelecek zaman
4) Geniş zaman
1.1.1. Geçmiş Zaman Eki (-di, -miş)
Eylemin geçmişte yapıldığını bildiren zamandır. Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman ve öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Bilinen (Görülen / Belirli) Geçmiş Zaman Eki (-di / -dı / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü)
Görülen, tanık olunan, bilinen veya yapıldığından emin olunan geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
ÖRNEK:
yazdım
yazdın
yazdı
yazdık
yazdınız
yazdılar
b) Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman Eki (-mış / -miş / -muş / -müş)
Görülmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
ÖRNEK:
duymuşum
duymuşsun
duymuş
duymuşuz
duymuşsunuz
duymuşlar
1.1.2. Şimdiki Zaman Eki (-yor)
Halen yapılmakta olan, henüz tamamlanmamış bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
ÖRNEK:
okuyorum
okuyorsun
okuyor
okuyoruz
okuyorsunuz
okuyorlar
1.1.3. Gelecek Zaman Eki (-ecek / -acak)
Gelecek zaman içerisinde bir eylemin bildirilmesinde kullanılır.
ÖRNEK:
gideceğim
gideceksin
gidecek
gideceğiz
gideceksiniz
gidecekler
1.1.4. Geniş Zaman Eki (-r / -(a)r / -(e)r / -(ı)r / -(i)r / -(u)r / -(ü)r)
Eylemin geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.
ÖRNEK:
görürüm
görürsün
görür
görürüz
görürsünüz
görürler
1.2. Dilek Kipi Ekleri
Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.
Dilek kipleri dörde ayrılır, bunlar:
1) Gereklilik kipi
2) Şart kipi
3) İstek kipi
4) Emir kipi
1.2.1. Gereklilik Kipi (-meli / -malı)
Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder.
ÖRNEK:
dinlemeliyim
dinlemelisin
dinlemeli
dinlemeliyiz
dinlemelisiniz
dinlemeliler
1.2.2. Koşul (Şart) Kipi (-se / -sa)
Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar.
ÖRNEK:
öğrensem
öğrensen
öğrense
öğrensek
öğrenseniz
öğrenseler
1.2.3. İstek Kipi (-e, -a)
Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.
ÖRNEK:
geleyim
gelesin
gele
gelelim
gelesiniz
geleler
1.2.4. Emir Kipi ( – )
Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.
ÖRNEK:
yap
yapsın
yapın
yapsınlar
2. Fiillerde Kişi
Fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.
ÖRNEK:
» Bugün bir saat kitap okudum.
cümlesinde “okumak” fiiline getirilen “-m” eki, fiilin kim tarafından (1. tekil kişi – ben) yapıldığını bildirmektedir.
» Memleketten dün akşam döndük.
» Yerlere çöp almayınız.Kişi (Şahıs)Fiil – Kip – Kişi EkiKişi (Şahıs)Fiil – Kip – Kişi eki
3. Fiillerde Olumsuzluk
İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.
ÖRNEK:
» Kitap okuyacağım. (olumlu)
» Kitap okumayacağım. (olumsuz)
4. Fiillerde Soru
Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.
ÖRNEK:
» Oralara da bahar geldi mi?
» Sen dün okula gelmiş miydin?
» Beyefendi, bakar mısınız?
2 notes
·
View notes
Düz palindromik cümleler - Palindrom #3
Türkçede anlamlı palindromik cümleler üretmeye çalışan herkes, er geç şu gerçekle yüzleşir: Türkçede düz (kurallı), yani yüklemle biten palindrom cümleler kurmak hayli zordur. Sıkıntının nedeni, fiil zamanlarını ve kiplerini belirleyen eklerin birçoğunun (özellikle -yor, -ecek/-acak, -di/-dı/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü/, -ar/-ır/-er/-ir/-ur/-ür, -meli/-malı eklerinin) tersten cümle başlatmaya uygun olmayışıdır. Söz konusu kısıtlılığın sonucu olarak, Türkçe palindromlarla daha çok devrik ya da eksiltili tümce yapısında karşılaşırız. Benzer şekilde, palindrom üretme çabalarımızın, anlamca soru ve ünlem cümleleriyle, kipçe dilek-şart ve emir kipinde cümlelerle sonuçlanma olasılığı, diğer olasılıklara göre daha yüksektir.
Bildiğimiz gibi, Türkçede fiil kipleri, haber (bildirme) kipleri ve dilek kipleri olmak üzere, iki türlüdür. Bu gönderide hangi fiil kiplerinin düz (kurallı) cümle yapısında palindromlar üretmeye uygun olduğunu göstermeye çalışacağım. Aşağıda yer verdiğim araştırma sonuçlarımın ve örneklerimin konuyu aydınlatacağını umuyorum:
Haber (Bildirme) Kipleri:
Şimdiki zaman: Roy ile geliyor (Örnek zorlama; iyi örneğim yok)
Gelecek zaman: Kecel’e gelecek (Örnek zorlama; Kecel Macaristan'da bir kasaba; iyi örneğim yok)
Duyulan geçmiş: * Şımararak kar aramış ** Şimşire erişmiş
Görülen geçmiş: İttirerek eşine yeni şeker eritti
Geniş zaman: * Rıza kaya kazır ** Rakısızı sıkar
Dilek Kipleri:
Gereklilik: İl emri girmeli (Örnek biraz zorlama; kolay örnekler yok)
İstek: * Arıya kek ayıra ** Ele güne menü gele
Dilek-Şart: * Masalla sallasam ** Astar aratsa *** Aslı’ya biri bayılsa
Emir: * Rakı çıkar! ** Sakarya bayrak as!
0 notes
Acıpayam'da Orman Yangını
Acıpayam’da Orman Yangını
Kelekçi Mahallesinde ormanlık alanda çıkan yangın itfaiye kipleri tarafından büyümeden söndürüldü. Acıpayam’a bağlı Kelekçi Mahallesinde ormanlık alanda yangın çıktı. Ormandan yükselen dumanı gören vatandaşlar durumu itfaiye ekiplerine haber verdi. Kısa sürede olay yerine gelen Kelekçi Şubesi itfaiye ekipleri yangını büyümeden kontrol altına almayı başardı. Ekipler, yangının çıkış nedenini…
View On WordPress
0 notes