#Norman Spinrad | Explore Tumblr Posts and Blogs

justforbooks · 1 year

Photo

Λεωνίδας Χρηστάκης μπορεί να έφυγε από την ζωή στις 29 Απριλίου του 2009, στα 81 του, όμως ακόμη και σήμερα, 14 χρόνια αργότερα, το όνομά του εξακολουθεί να «παίζει» σε συζητήσεις και βεβαίως στον εκδοτικό χώρο.

Τι ήταν ο Λεωνίδας Χρηστάκης; Βασικά ένας «έντυπος» διακινητής πληροφοριών ήταν, που θα κρατούσε, γερά, από τις μέρες του ’50, έως και λίγο πριν από το τέλος της ζωής του. Αντιγράφω κάτι από ένα παλιό βιογραφικό του, έτσι όπως εκείνο είχε αποτυπωθεί στο βιβλίο του «Χάος και Κουλτούρα» [Απόπειρα, 1983]:

«Από πατέρα Κωνσταντινουπολίτη και μητέρα Πόντια, ο Λεωνίδας Χρηστάκης είναι ο πρώτος που κυκλοφόρησε με μούσι, στην Αθήνα, πριν ακόμη και από τον υπαρξιστή Σίμο, στα τέλη του 1951. Ο πρώτος που μήνυσε για “διατάραξη οικιακής γαλήνης” την Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών, επειδή του έστελνε τα διάφορα προπαγανδιστικά έντυπά της, παρά τις επανειλημμένες τηλεφωνικές του διαμαρτυρίες. Ο πρώτος που δικάστηκε 26 φορές για ποινικά και αστικά αδικήματα και που αθωώθηκε τις 25 (μερικές από τις κατηγορίες: δυσφήμιση, αυτοδικία, υπεξαίρεση ευτελούς αξίας, καταδολίευση, αδικήματα δια του Τύπου, εγκωμίαση εγκλημάτων, άσεμνα δημοσιεύματα, σύσταση και συμμετοχή σε τρομοκρατική ομάδα κ.ά.). Απ’ τους πρώτους που άλλαξε μέσα σε 30 χρόνια –για λόγους οικονομικούς– 26 σπίτια. Αλλά δεν είναι ο πρώτος που μπήκε μια φορά στη φυλακή για χρέη (1970) και μια φορά στη φυλακή για τρομοκρατία... (1980). Το 1942 φοίτησε για μερικά χρόνια στη Σχολή Καλών Τεχνών, πήρε υποτροφία, στη Σουηδία, ζωγραφικής, για εφηρμοσμένες γραφικές τέχνες. Νέος ήταν μέλος τη�� ΕΠΟΝ και λίγο μεγαλύτερος εργάστηκε 1947-49 στο κλιμάκιο της πρώην βασίλισσας Φρειδερίκης, που συγκέντρωνε παιδιά για να γλυτώσουν απ’ το παιδομάζωμα. (...)».Ο Χρηστάκης ήταν μέσα σ’ όλα. Στα δικά του «όλα». Χωρίς σαφές ιδεολογικό περίγραμμα, αλλά με πιο σαφείς αναφορές (Guy Debord, Norman Spinrad, Edgar Morin, Jason Xenakis, Norbert Wiener, Carlos Marighella κ.ά.), ανακάτεψε στα βιβλία του την άμμο της θάλασσας.

Ορισμένοι τον θεωρούσαν προχειρογράφο – και ήταν. Από ανάγκη, που κατέληξε σε πεποίθηση. Ο Χρηστάκης μετέφερε πληροφορίες μ’ έναν τρόπο κυβερνητικό, πολύ πριν μας ενώσει το διαδίκτυο. Εξάλλου πολλά γραφτά του είχαν ένα ρευστό, δυναμικό χαρακτήρα, αφού ο ίδιος τα αναμόρφωνε από έκδοση σε έκδοση, από έντυπο σε έντυπο. Τα θέματα που επέλεγε ν’ ασχοληθεί είχαν σημασία, και όχι τόσο η μέθοδος που ακολουθούσε στην ανάδειξή τους.

Πολλές φορές ήταν σύντομος, στα όρια της βιασύνης, σίγουρα οξυδερκής και οπωσδήποτε εφαρμόσιμος. Επίσης δεν ανακατευόταν σε ξένα χωράφια. Ο κανόνας ήταν αυτός. Δεν το ’παιζε φιλόσοφος, ιστορικός, κοινωνιολόγος, κριτικός της Τέχνης ή του Λόγου, τρώγοντας το ψωμί άλλων. Τα ’γραφε και ο ίδιος, για να μην έχουν οι διάφοροι να λένε: «ακόμη μία φορά διευκρινίζω ότι η εργασία μου αυτή δεν είναι ιστορική...» και άλλα τέτοια.

«Η Ιστορία της Αλητείας» [Κατσάνος, 1990] μάλλον ήταν το πιο επιτυχημένο βιβλίο του, αφού έκανε τουλάχιστον πέντε εκδόσεις (επίσης σε Στύγα, Δελφίνι και Γόρδιος). Αλλά και «Η Δυστυχία του να Είσαι Μαλάκας» [Κάκτος, 1984 και Ideo-Tsepi, 1985] ή «Οι Δικοί μας Άγιοι» [Χάος και Κουλτούρα, 1998] διαβάστηκαν επίσης στο χώρο.

Ως εκδότης τύπωσε βιβλία που τον ενδιέφεραν –όπως το κλασικό «Χίππηδες Και Κυνικοί» του Τζέησον Ξενάκη [Ελεύθερη Βιβλιοθήκη Panderma, 1976], που έχει κάνει κάμποσες εκδόσεις–, αν και, συχνά, κακόπεφτε στις μεταφράσεις (στους μεταφραστές δηλαδή). Θυμάμαι, εδώ, το εξαιρετικό «Τα Παρασκήνια Των Μουσικών της Ροκ» του Αυστραλού Clem Gorman [Ideo-Tsepi, 1985], εκεί όπου ακόμη και το όνομα του συγγραφέα ήταν τυπωμένο λάθος στο εξώφυλλο!

Οι μονογραφίες του επίσης είχαν ενδιαφέρον –πολλαπλάσιο στην προ-ίντερνετ εποχή–, όπως και οι επιμέλειές του. Από τις πρώτες θα ξεχώριζα το «Γιώργος Μακρής» [Χάος και Κουλτούρα, 1992] και από τις δεύτερες το «Προνώπιον Τέμενος και άλλα κείμενα» για τον σκηνοθέτη του underground Gregory Markopoulos [Δελφίνι, 1993]. Και φυσικά ποιος μπορεί να ξεχάσει τα περιοδικά του: τον «Κούρο», το “Panderma”, το «Ιδεοδρόμιο» και τόσα άλλα.

Ο Λεωνίδας Χρηστάκης εμβόλισε, ως γνωστόν, ποικίλα καλλιτεχνικά πεδία. Ίσως, δε, μία από τις λιγότερο διαδεδομένες περσόνες του να ήταν εκείνη τού performer-απαγγελτή.

Τον θυμάμαι –πρέπει να ήταν 1995, στο Καφέ Παράσταση, στα Εξάρχεια– σε μια σπάνια συνύπαρξή του με τον Σάκη Παπαδημητρίου στο πιάνο. Πώς λέμε «τζαζ + ποίηση»; Κάπως έτσι. Ή, μάλλον, ακριβώς έτσι. Ο Χρηστάκης είχε διδαχθεί την «σχιζοφωνητική» εκφορά του λόγου, όταν άκουσε για πρώτη φορά γάλλους ποιητές και μουσικούς να απαγγέλλουν με τρόπο ανάλογο, στις όχθες του Σηκουάνα το 1963 (έτσι έλεγε). Και ευτυχώς, είχε την πρόνοια να ηχογραφήσει τον «τρόπο» του σ’ ένα CD, υπό τον τίτλο «Σχιζοφωνητικά», το οποίο θα μοιραζόταν με το τεύχος #2 του περιοδικού “Heteron 1/2” τον Οκτώβριο του 2006.

Μετά το θάνατό του το όνομα «Λεωνίδας Χρηστάκης» (η περσόνα και το έργο του), μυθοποιήθηκε, όπως συχνά συμβαίνει. Όχι από τους πολλούς (δεν απευθυνόταν ποτέ στους πολλούς ο Χρηστάκης), αλλά από ανθρώπους του χώρου. Η μυθοποίηση, όμως, έχει και τα καλά της – δεν είναι μόνον ένα ξεστράτισμα από την πραγματικότητα, μια παρανόηση ή μια ψευδαίσθηση. Δίνει τροφή κάποιες φορές και για νέες εκδόσεις, ταινίες, εκθέσεις, αφιερώματα κ.λπ,. μέσα από τα οποία μπορεί να προκύψει ένας νέος διάλογος, ώστε να εξαχθούν καινούρια συμπεράσματα. Όταν κάτι ξεφεύγει από τα όρια της συζήτησης και μετατρέπεται σε μετρήσιμο έργο, αποκτά αυτομάτως (κι) άλλη σημασία.

Έτσι λοιπόν, και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο της επαναφοράς του έργου τού Λεωνίδα Χρηστάκη στην καθημερινότητα, εντάσσεται και η τελευταία επανέκδοση ενός καταργημένου από 30ετίας βιβλίου του, που έχει τίτλο «Ο Κύριος Αθήναι». Ένα βιβλίο που είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά από τις εκδόσεις Δελφίνι, το 1992 και που επανατυπώνουν, τώρα, με νέο εξώφυλλο, οι εκδόσεις Opportuna από την Πάτρα.

Ο Λεωνίδας Χρηστάκης, ενόσω ζούσε, ζητούσε συχνά τις αποσύρσεις βιβλίων του. Έτσι, είχε αποσύρει ο ίδιος τα «Η Δυστυχία του να είσαι μαλάκας» [Κάκτος, 1984 / Ideo-Tsepi, 1985], «Από το φέρετρο του Σεφέρη... στο 1984 του Όργουελ» [Γαβριηλίδης, 1989], «Monsieur Macedoine / o κύριος Μακεδόνας» [Δελφίνι, 1994] και βεβαίως το «Ο Κύριος Αθήναι» [Δελφίνι, 1992].

Γιατί το έκανε αυτό; Ίσως, γιατί φοβόταν τις συνέπειες εκείνων που έγραφε. Κυρίως μετά το ’90 αυτό, όταν ο ίδιος είχε μεγαλώσει πια (άρα είχαν περιοριστεί και οι αντοχές, για συμπεριφορές τύπου… Ταρζάν) και τα πράγματα άρχιζαν κι εκείνα να αγριεύουν, μετά την εξάπλωση του ίντερνετ – αφού το να γράφεις δημοσίως τη γνώμη σου, δίχως υπολογισμούς, ζυγιζόταν, πλέον, από πολλούς και παντοιοτρόπως. Συν το γεγονός πως ο ίδιος δεν ήθελε να εκτίθεται ανάμεσα σε ομοτέχνους του, ως συγγραφέας, έχοντας έναν λόγο, για πολλούς απ’ αυτούς, πολεμικό (το είχε πει και ο ίδιος αυτό).

Το βιβλίο «Ο Κύριος Αθήναι» έχει μια ιδιαιτερότητα – αν και όχι για τον ίδιο τον Χρηστάκη, αφού τέτοιου τύπου βιβλίο είχε ξαναγράψει («Η Δυστυχία του να είσαι μαλάκας»). Η ιδιαιτερότητά του είναι ότι αποτελεί «προφορική ιστορία». Είναι, βεβαίως, και αυτοβιογραφικό ταυτόχρονα, αφού έχει να κάνει με την ιστορία της ζωής τού συγγραφέα, όλων εκείνων που έζησε και είδε, μα και όσων άκουσε, χωρίς να δει (όλων όσων έφθασαν στ’ αυτιά του δηλαδή). Και υπό αυτή την έννοια, εδώ, ακόμη και το... κουτσομπολιό είναι μέσα στο παιγνίδι.

Πάντως είναι σαν να κάθεσαι μπροστά από ένα μικρόφωνο (στην προκειμένη περίπτωση το υποτιθέμενο μικρόφωνο το έχει τοποθετήσει μπροστά του ο ίδιος ο Χρηστάκης και όχι κάποιος δημοσιογράφος) και ν’ αρχίζεις να μιλάς, για όλους και για όλα, δίχως χαλινάρι. Για τον εαυτό σου βεβαίως, μα και για όσους και όσες συναναστράφηκες στην πορεία της ζωής σου. Και επίσης να μιλάς χαοτικά. Χωρίς γραμμικότητα, πολλές φορές σε στυλ ό,τι-θυμάμαι-χαίρομαι, πηδώντας από το ένα θέμα στο άλλο, σαν τα άγρια cut στο σινεμά-ντιρέκτ.

Έτσι, τα μπρος-πίσω στο χρόνο είναι συνεχή και βεβαίως οι αναφορές στα πρόσωπα, που είναι άπειρα (τα πρόσωπα), πάνε κι έρχονται (το ξαναλέμε), αλλά ευτυχώς υπάρχει στο τέλος του βιβλίου το πολύ καλό «ευρετήριο», που σου λύνει, κατά μίαν έννοια, τα χέρια.

Τέλος, σε όλα αυτά τα εισαγωγικά, να προσθέσουμε και τούτο. Ο Λεωνίδας Χρηστάκης, που υιοθετεί το ψευδώνυμο Λεό Κρηστ και αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο, παρουσιάζεται εδώ (και) κάπως σαν ένας χρονικογράφος μιας εποχής, που εκτείνεται από την δεκαετία του ’40 έως και τα πρώτα χρόνια του ’90 (μισός αιώνας δηλαδή) ή ακόμη και σαν ένας παράξενος αθηναιογράφος ενός παράλληλου κόσμου, που κινιόταν παραπλεύρως της κοινωνίας και όχι, αναγκαστικά, εκτός αυτής.

Το βιβλίο «Ο Κύριος Αθήναι» του Λεωνίδα Χρηστάκη άξιζε και έπρεπε να επανεκδοθεί 30+ χρόνια αργότερα, γιατί είναι χρήσιμο. Και τα χρήσιμα βιβλία πρέπει να υπάρχουν στα βιβλιοπωλεία και όχι να τα ψάχνεις με το πυροφάνι.

Θα πρέπει, όμως, να ξέρουν οι φίλοι του Χρηστάκη, οι παλιοί και οι νέοι «Εξαρχειώτες», πως δεν θα βρουν τα πάντα εδώ μέσα. Δεν θα μάθουν πολλά πράγματα για τα περιοδικά του Χρηστάκη, τον «Κούρο» και των δύο εποχών, το “Panderma”, το «Άλλο στην Τέχνη», και βεβαίως δεν θα μάθουν τίποτα για ορισμένα περιοδικά και εφημερίδες του, που δεν μνημονεύονται καν εδώ, όπως το «Διάλειμα» (έτσι ήταν γραμμένο, με ένα «μ»), το «Τέχνη στην Αθήνα», την «Κρεβατίνα», το «Διάβασε για να Διαβάσεις» και άλλα διάφορα. (Μπορεί να τα είχε ξεχάσει ακόμη και ο ίδιος ο Χρηστάκης αυτά, όταν έγραφε / μάζευε τα κείμενα για το «Ο Κύριος Αθήναι»).

Δεν θα μάθει, περαιτέρω, ο αναγνώστης τίποτα για τη σχέση του Χρηστάκη με το μιούζικαλ “Hair”, δεν θα δει πουθενά το όνομα της Μαρίας Μήτσορα (που πρωτοεμφανίστηκε σε «Κούρο») και του κομικογράφου Ηλία Πολίτη, δεν θα πληροφορηθεί για το «Κέντρο Πειραματικών Κειμένων & Ανακοινώσεων», δεν θα πληροφορηθεί για το νόημα της στήλης «Τελευταίες Ειδήσεις που μοιάζουν με διαφήμιση (άλλως Αφυπνηστάριουμ)» από το «Ιδεοδρόμιο» δεν θα μάθει σχεδόν τίποτα και για τις Εκδόσεις της μη Άμεσης Επανάστασης, ενώ ανάμεσα σε πολλά άλλα δεν θα μάθει και από πού προέκυψε ο τίτλος και το λογότυπο του περιοδικού “Panderma”.

Η λέξη, έλεγε ο Χρηστάκης, σήμαινε «παντός τέρμα ή παντός δέρμα» –τρέχα γύρευε δηλαδή–, αλλά στην πράξη ήταν «δάνειο» από ένα ελβετικό καλλιτεχνικό περιοδικό (με το ίδιο λογότυπο και τίτλο), που τύπωνε στη Βασιλεία της Ελβετίας ο ουγγροελβετός έμπορος έργων τέχνης, συλλέκτης και συγγραφέας Carl Laszlo, ήδη από τα τέλη του ’50. Θα τυπώνονταν 13 νούμερα (ελβετικού “Panderma”) ανάμεσα στα χρόνια 1958-1977.

Επίσης ο αναγνώστης θα πρέπει να ξέρει πως το βιβλίο δεν είναι Αγία Γραφή και πως έχει πολλά λάθη. Πάρα πολλά. Άρα απαιτεί πολύ προσεκτικό διάβασμα, που θα είναι αποδοτικό (το διάβασμα) αναλόγως της εμπειρίας που θα διαθέτει ή όχι ο αναγνώστης σε σχέση μ’ αυτά τα θέματα. Υπάρχουν λάθη λοιπόν, εδώ, όλων των ειδών, από σοβαρά δηλαδή έως λιγότερο σοβαρά, αλλά πάντως λάθη. Μερικά δε είναι και χαζά...

Δεν γίνεται, ας πούμε, να γράφεις για δίσκους 75 στροφών(!) και όχι για 78 στροφών. Δεν γίνεται τον Μήτσο Παπανικολάου να τον γράφεις αλλού «Μήτσο» και αλλού «Ν. Παπανικολάου». Εντάξει, το να μην ξέρεις πως ο Boris Vian έπαιζε τρομπέτα και όχι σαξόφωνο δεν είναι... εγκληματικό, αλλά είναι λάθος. Όπως λάθος είναι να χρεώνεις στον Ροβήρο Μανθούλη «Το Ξυπόλητο Τάγμα», ενώ αυτό ανήκει στον Γκρεγκ Τάλλας, όπως είναι λάθος να λες πως «ποιήματα του Φερλιγκέττι πρωτοδημοσιεύτηκαν στην Ελλάδα στο έβδομο τεύχος του περιοδικού Panderma το 1973», όταν το ποίημα του Lawrence Ferlinghetti «Αυτός» είχε δημοσιευθεί στον «Διάλογο», τον Φλεβάρη του 1971, σε μετάφραση Ιουλίας Ραλλίδη. (Αλλά αφού ο Χρηστάκης επέστρεφε τους «Διαλόγους» στην αμερικανική πρεσβεία, χωρίς να τους ανοίξει, ήταν λογικό να μην το ξέρει...).

Τα λάθη είναι πολύ περισσότερα, φυσικά και δεν είναι μόνον αυτά. Είναι κάποιες δεκάδες... Σιτσιλιάνος αντί του σωστού Σισιλιάνος (ο συνθέτης), Δημήτρης Λευκαδίτης αντί του σωστού Δημήτρης Λευκορείτης (ο ποιητής), το υπερλεξιστικό σονέτο «ΒΑΟ, ΓΑΟ, ΔΑΟ!» του Ναπολέοντος Λαπαθιώτη αποδίδεται στον Κώστα Καρυωτάκη κ.λπ.

Τα λάθη στα βιβλία του Χρηστάκη ήταν βασικό συστατικό της αντίληψής του για το γράψιμο. Ένα γράψιμο κάπως αυτόματο, με την αίσθηση του προφορικού λόγου, ανεπιτήδευτο, πηγαίο, με πολλά στοιχεία προχειρότητας, χωρίς αρχείο, ή με λίαν περιορισμένη χρήση του (καθότι ο άνθρωπος άλλαζε σπίτια συνέχεια και πράγματα χάνονταν από μετακόμιση σε μετακόμιση, ενώ για λόγους βιοποριστικούς πουλούσε, κατά καιρούς, και υλικό). Είχε χάρισμα στη γραφή ο Χρηστάκης, δεν ήταν τυχαίος, αλλά επέμενε, εκ των πραγμάτων, στον δικό του τρόπο, στη δική του «μέθοδο».

Ο ίδιος έλεγε ότι είναι «ντοκουμενταρίστας, δηλαδή κάποιος που ξέρει και κολλάει ορισμένα πράγματα και βγάζει ένα βιβλίο». Επίσης ο ίδιος έλεγε πως «στα βιβλία μου δεν υπάρχει ποιότητα. Υπάρχει ένας τσελεμεντές, παίρνω δηλαδή λίγα ψήγματα από εδώ κι εκεί και φτιάχνω χρυσό. Η πολλή χρήση της γραφής μού έδωσε ένα ύφος, αλλά δεν υπάρχει ποιότητα στη γραφή (μου)» (από συνέντευξη του Χρηστάκη, στην Λίλυ Εξαρχοπούλου, στο περιοδικό «Ε», το 1996).

Δεν ξέρω τι νόημα έδινε στη λέξη «ποιότητα», σε σχέση με τη γραφή, ο Χρηστάκης. Αλλά η λογοτεχνική «ποιότητα» ποτέ δεν ήταν, ούτε είναι, απαραίτητη γι’ αυτό το είδος της δημοσιογραφίας και της συγγραφής που ασκούσε. Τα μόνα απαραίτητα είναι τα «καλά ελληνικά» (ο Χρηστάκης έγραφε πολύ καλά) και το να ξέρεις για τι ακριβώς μιλάς (ο Χρηστάκης ήξερε πολύ καλά, όπως είπαμε, το χώρο των εκδόσεων και των εικαστικών), αντιλαμβανόμενος, συγχρόνως, τα όρια εκείνων που γράφεις. Σ’ αυτό το τελευταίο υπήρχε συχνά ένα θέμα με τα γραφόμενά του, αλλά ok…

Το βιβλίο «Ο Κύριος Αθήναι» του Λεωνίδα Χρηστάκη, στις εκδόσεις Opportuna κρίνεται ως σημαντικό. Εγώ έμαθα πράγματα. Τώρα. Με την παρούσα ανάγνωση. Ή μάλλον, για να είμαι ακριβής πρόσεξα πράγματα, που δεν τα είχα προσέξει όταν το είχα διαβάσει, παλιότερα, στις εκδόσεις Δελφίνι. Δεν τους είχα δώσει την πρέπουσα σημασία, γιατί τότε δεν μπορούσα να εκτιμήσω την αξία τους. Τώρα εκτιμώ την αναφορά του Χρηστάκη στην Μαρίκα Παλαίστη ας πούμε (και όχι... Παλαιστή, όπως την γράφει), γιατί, στο μεσοδιάστημα, έτυχε να διαβάσω για την περίπτωσή της.

Η γνώμη μου είναι πως δεν θα υπάρξει αναγνώστης, όποιου επιπέδου και όποιας οικειότητας με τα θέματα που πραγματεύεται εδώ ο Λεωνίδας Χρηστάκης, που δεν θα μάθει κάτι, διαβάζοντας το «Ο Κύριος Αθήναι» (αν και σχεδόν όλοι θα μάθουν πολλά). Και αυτό είναι ό,τι πιο σημαντικό μπορώ να πω για τούτο το βιβλίο.

Daily inspiration. Discover more photos at http://justforbooks.tumblr.com

#JUST FOR BOOKS #book review

8 notes · View notes